جغرافیای رشت
مکان نگاری
سلسله جبال البرز در قسمت جنوبی شهررشت واقع شده و نزدیک ترین قله بلند به شهر رشت (درفک)به ارتفاع ۳۵۰۰ متر است. نزدیک ترین شهرستان به رشت صومعه سرا است که در فاصلهٔ ۲۶ کیلومتر ی آن قرار دارد. رشت از جانب شمال به دریای خزر و مرداب انزلی، از غرب به رودخانه پسیخان , صومعه سرا و فومن , از جنوب به شهرستان سنگر و رودبار و از شرق به کوچصفهان و لاهیجان محدود است و فاصلهٔ آن تا تهران ۳۲۵ کیلومتر و تا بندر انزلی ۳۰ کیلومتر است. در واقع جلگه حاصلخیز شهرستان رشت توسط کرانههای دریای خزر از سمت شمال، دلتای سفیدرود (آستانه اشرفیه) از جهت شرق، ارتفاعات کوهپایهای- جنگلی رودبار از قسمت جنوب و شالیزارهای جلگه تولمات و فومنات از جهت غرب محدود میگردد. تالاب انزلی در شمال غربی شهرستان رشت واقع شده است. قسمت وسیعی از این شهرستان در ناحیه جلگهای استان گیلان واقع شده و مساحت کمی از آن در ابتدای ارتفاعات و کوهپایههای جنگلی قرار دارد. از مهمترین ارتفاعات محدوده مورد نظر میتوان به سراوان، عزیزکیان، موشنگاه، امامزاده هاشم و غیره اشاره کرد.
تصویر هوایی از شهر رشت در شب
پوشش گیاهی
پوشش گیاهی شهرستان رشت به دو دسته جنگلها و مراتع تقسیم بندی میشود:
جنگل
جنگلهای طبیعی
این جنگلها به وسیله یک نوع رویش جنگلی مزوفیل مشخص گردیده و متعلق به دوران سوم زمینشناسی است. در جنگلهای این اشکوب درختان راش امتیاز عمده بوده و درختان گونههای بلوط، شمشاد، ممرز، انجیلی ونمدار در آن دیده میشود. جنگل کچا و جنگل موشنگاه جزء جنگلهای طبیعی این محدوده به حساب میآیند.
جنگلهای دست کاشت
پارک جنگلی سراوان در شهرستان رشت
جنگلهای لاکان: این جنگل حدود ۵۰۰ هکتار مساحت داشته و ۹۰ درصد آن از درختان برگ سوزنی و ۱۰ درصد بقیه انواع توسکا، تبریزی، سپیدار میباشد.
جنگل سراوان: حدود ۱۰۰۰ هکتار مساحت این جنگل بوده و صد درصد آن از درختان برگ سوزنی میباشد. در نواحی ساحلی و مردابی شمال نیز جنگلهای خاص این محدوده دیده میشوند به صورت پراکنده بوده و دارای انواع توسکا، بیدو گاهی نیزار میباشند.
مرتع
رشت به علت داشتن ناحیه حاشیهای مرداب انزلی و کرانههای دریای خزر و رودخانه سفیدرود و همچنین سایر رودخانههای جاری در منطقه از نظر مرتع در حد مناسبی بوده و به جهت خشک شدن و عقب نشینی بخشهایی از این مرداب این مراتع به وجود آمده و توسعه پیدا میکنند که به اصطلاح محلی به آن قرق کفته میشود. گیاهان تشکیل دهنده این مراتع عبارتند از: مارچنگ، پونه، پیرگیاه، هویج وحشی، شاه پسند وحشی، گزنه، یونجه یک ساله، تمشک و ... . دراین محدوده نی و انواع لی نیز دیده میشود که از انها در تولید صنایع دستی استفاده فراوانی صورت میگیرد. مراتع بوجاق، بیجرخاله، کفته رود جزء مراتع این محدوده به شمار میروند. علاوه بر پوشش گیاهی مذکور، قسمت عمدهای از این سطح جلگهای شهرستان را مزارع برنج تشکیل دادهاند که معیشت ساکنان این شهرستان به آن وابسته است.
رودخانه ها
در رشت دو رودخانه گوهررود و زرجوب جریان دارد که یکی در شرق و دیگری در غرب این شهر قرار گرفتهاند. این دو رودخانه در حوالی ناحیهٔ پیر بازار رشت به یکدیگر رسیده و سپس وارد تالاب انزلی میشوند.
روخانه سیاه رود
این رودخانه که در شرق شهرستان رشت جاریست با نامهای صیقلان رود، سیاه رود، کلاشه رودبار و نهر بوسار خوانده میشود. این رودخانه که در سر راه رشت به قزوین - رشت به لاهیجان و رشت به پیر بازار واقع شده است بنا به نظریه مهندس نوری منوری کارشناس محیط زیست از کوههای کم ارتفاع هزار مرز، نیزه سر، جکلوندان و کچا که در جنوب شهرستان رشت قرار دارند، سرچشمه گرفته و پس از طی مسیر ۴۳ کیلومتر به تالاب انزلی سرازیر میشود. این رودخانه بنا به نقشه سال ۱۳۳۲ خورشیدی، پس از ورود به رشت به سه راه باقرآباد رسیده و از آنجا به دو شاخه تقسیم شده که یک شاخه آن به سمت شمال و در موازات جاده پیر بازار در جریان بود و دیگری به زمینهای گود و مزارع و باغات منطقه گلسار سرازیر میگشت که پس از احداث خیابان سعدی از بین رفت.[۷۸]همچنین رابینو در آن زمان رودخانه سیاه رود را تا ۵ کیلومتر قابل کشتیرانی می دانسته است. این محدودهٔ کشتیرانی شامل شاخه شمالی این رودخانه می شده که از منگوده، پیر ده، مبارکآباد میگذشت. بنا به مشاهدات عینی مردم شهر رشت در مبارکآباد (پیربازار به سمت خواچکین) در کنار مسجد این روستا یک وینچ (یدک کش یا قایق کش دستی) قرار دارد که از نوع آلیاژ و طراحی آن میتوان دریافت که این وینچ ساخت روسیه است و با تلاش و ممانعت اهالی مبارکآباد از انتقال این وینچ توسط سازمان میراث اکنون در همان منطقه نصب است. در صحت گفتار رابینو، شخص دیگر بنام ملگونوف در سفرنامه خود اینگونه بیان میدارد که در هنگامه فزونی آب سیاه رود میتوان از رشت تا پیربازار را با کرجی سفر نمود.
رودخانه گوهررود
گوهر رود که از کوههای چوماچا سرچشمه میگیرد در داخل شهر رشت به رود چمارسرا معروف است. بنا به نوشته کتاب گیلان این گوهر رود و سیاهرود در منطقه ایی بنام کماکل به هم پیوسته و با نام رود پیربازار به تالاب انزلی سرازیر میگردند
لرزه خیزی
رشته کوههای البرز از یک ناحیه کمانی باریک با طاقدیسها و ناودیسهای موازی شکل گرقته و مرز جنوبی محدب پهناور دریای خزر را تشکیل میدهد. این رشته کوهها، به دلیل پشت سر گذاشتن دورانهای متعدد زمینشناسی از پیچیدگی فراوان برخوردار میباشند. همچنین حرکات کوهزایی در دورانهای زمینشناسی باعث گردیده تا در این نواحی گسلهای فراوانی ایجاد گردد. بنابراین با توجه به زمین لرزههای کوچک و بزرگی که برخی اوقات در این ناحیه اتفاق میافتد نتیجه میگیریم که حرکات تکتونیکی در حال حاضر نیز در این ناحیه ادامه دارد و در مکانیابی ساخت و سازها و سکونت گاههای انسانی باید دقت فراوان صورت گیرد که در غیر این صورت تلفات جانی و مالی فراوان به بار خواهد آمد. گسل اصلی خزر که موازی ساحل جنوب غربی دریای خزر یا موازی خط ساحلی در شمال شرقی استان گیلان است. این گسل در واقع یک پهنه گسستگی به موازات روند اصلی زون البرز میباشد که از رسوبات رودخانهای دوران چهارم پوشیده شده است. گسل خزر در شمال غربی پس از عبور از لنگرود و شمال لاهیجان توسط روند پهنه گسستگی سفیدرود قطع میشود. این گسل در ادامه از چند کیلومتری جنوب فومن عبور مینماید. علاوه بر این گسل، گسلهای دیگر منطقه هم بر روی این شهرستان تأثیر میگذارد، از این رو بر اساس مطالب عنوان شده رعایت اصول فنی-مهندسی برای مقاومسازی سازهها الزامی میباشد.
آب و هوا
میانگین دما و بارش برای آب و هوای رشت در سال ۲۰۱۳ میلادی
منبع: سرویس اطلاعاتی آب و هوای جهان |
برف رشت سال ۱۳۲۸ (خیابانهای منتهی به شهر داری)
برف سال ۱۳۵۰ در رشت
رشت به سبب ریزش بارانهای ریز و یکریز )باران ریزه( به شهر بارانهای نقرهای لقب داده شده است. در اساطیر ایران باستان الهه باران تیشتر نام دارد و احتمال میرود واژهٔ رشت صورت تغییر یافته تیشتر باشد، چرا که آثار بازمانده از فرهنگ ایران باستان در گوشههایی از فرهنگ بومی گیلان نمودهایی کم رنگ به جای گذاشتهاست.
آب و هوای گیلان را از نظر جغرافیایی اب و هوای معتدل کاسپین نامیدهاند که همانند آن نه فقط در داخلهٔ غالب ممالک آسیا، بلکه در هیچ قسمت دیگر ایران هم مشاهده نمیشود، علت این وضع خاص اقلیمی را دو عامل جغرافیایی میتوان دانست: یکی پستی فوق العاده سواحل و دیگری بادهای منطقهای کاسپین که معمولاً در جهت معکوس عقربههای ساعت جریان پیدا کرده و در سواحل جنوبی کاسپین بیشتر از مغرب به وزش در میآیند.
بر اساس آمارهای منتشر شده از سوی سازمان هواشناسی، متوسط بارندگی در سال ۱۳۵ روز است. کمترین بارندگی در ماههای تابستان به خصوص مرداد و بیشترین ان در پائیز به ویزه مهر و آبان میباشد. ولی این امر ثابت نیست و گاهی ماههای فروردین، آبان، دی، بهمن و اسفند دارای بیشترین میزان بارندگی در سال میباشد.
بارانهای مداوم در رشت و گیلان، مردم این منطقه را وادار نمود، که در ساخت بامهای خود از پوشش مناسبی بهره گیرند و بهترین و مناسب ترین پوششی که برای بامهای خود اختیار کردهاند، استفاده از سفال بودهاست، به طوری که این شهر در سالهای نه چندان دور به شهر بامهای سفالی مشهور بودهاست.
روایات مسافران و جهانگردان از آب و هوای شهر رشت
همه جهانگردان و مسافرانی که از رشت دیدن کردند، عمدتاً از رطوبت هوا و بارانهای آن مطالبی گوناگون نوشتهاند.
گرببایدوف سفیر روسیه در دوران قاجار در نامهای درباره رطوبت هوای رشت مینویسد:
«رطوبت به قدری زیاد است، که حتی از درز ساعت هم عبور کرده و فنر ساعت زنگ میزند»[۸۱]
هانری رنه آلمانی که در اواخر قاجاریه به رشت آمده درباره رطوبت منطقه مینویسد: رطوبت به اندازهای در این ناحیه زیاد است، که گمان میکنم تا مغز استخوان ما نفوذ کرده باشد.
هم چنین مظفرالدین شاه در اولین سفری که به اروپا داشته، در سفرنامهٔ خود دربارهٔ باران رشت مینویسد:
«صبح از خواب برخاستم. دیگر از دست باران نمیدانم چه بنویسم. از یک ساعت به غروب مانده تا الآن که از خواب برخواستم، متصل باران میبارد و معرکه میکند»
بادها
بادهای غالب در محدوده شهرستان رشت شامل جریانهای غربی، شمال غربی و شمال شرقی میباشد. فصول بهار و تابستان بیشتر در قلمرو بادهای غربی و شمال شرقی قرار دارد. همچنین نوعی باد محلی به نام باد گرم در محدوده این منطقه وجود دارد که چند بار در سال به ویژه در فصل پاییز و زمستان میوزد و دمای هوا را به سرعت بالا میبرد و جهت آن نیز از جنوب به طرف جلگه گیلان میباشد.
بارندگی
آب و هوای رشت معتدل و مرطوب است. میانگین سالانه بارندگی در این شهر ۱۳۵۹ میلیمتر میباشد رشت دارای رتبه ی اول میزان بارش مراکز استانهای ایران و به شهرباران شهرت دارد. کمباران ترین سال طی ۵۰ سال اخیر سال ۱۹۷۱ با ۹۵۷٫۸ میلیمتر و پرباران ترین سال طی این مدت سال ۱۹۷۲ با ۱۹۶۷٫۶ میلیمتر بارندگی میباشد. تعداد روزهای بارندگی در رشت ۱۳۸ روز میباشد و حداکثر بارندگی در ۲۴ ساعت در مدت آماری ثبت شده، به میزان ۱۷۰ میلیمتر در تاریخ ۱۹ مهر ۱۳۶۲ ثبت شدهاست. بارندگیها در رشت بر پایه رژیم بارشی سواحل دریای خزر، عمدتاً متاثر از سامانههای پرفشار شمالی است.
ریزش برف
بر اثر تعداد کم روزهای یخبندان در رشت، ریزش برفهای سنگین کمتر اتفاق میافتد و اگر هم برودت هوا باعث نزول برف شود، پایداری آن درازمدت نیست. نتیجهٔ آمارگیری در مورد ریزش برف در رشت نشان میدهد، که در رشت به طور متوسط در سال ۷ روز(۲ روز در دی و ۲ روز در بهمن و ۲ روز در اسفند و ۱ روز در بقیه ماههای سال) برف باریدهاست. با وجود این آمارهای، گاه اتفاق میافتاد که گیلان و رشت مورد حملهٔ استثنایی سرمای قطبی مرکز پرفشار سیبری، یا مراکز پرفشار قطبی روسیه قرار میگیرد و آن وقت است که در این موارد به برف تاریخی زمستان ۱۳۲۸ میتوان اشاره کرد، که گاهی تا ۲ متر اندازی گیری شده که از نظر مردم رشت به پیله برف (برف بزرگ) خوانده شدهاست. و یا برف زمستان ۱۳۵۰ که ارتفاع آن در رشت تا حدود ۲ متر (و حتی بیشتر) رسید. برف بهمن ۸۳ رشت:از جمله بی سابقه ترین نزول برف سنگین در رشت، برف بهمن ماه ۱۳۸۳ است که خسارتهای زیادی به اماکن مسکونی، کارخانجات و مراکز عمومی وارد ساخت. بارش این برف از شامگاه روز یکشنبه ۱۸ بهمن آغاز شد و تا بامداد روز جمعه ۲۳ بهمن ادامه داشت و به گفتهٔ منابع خبری ارتفاع آن به۱/۵ تا ۸ متر رسید و یکی از بی سابقه ترین بارش برف در دهههای اخیر بوده به طوری که از سوی مطبوعات و مسئولان به بحران سفید نام گرفت. کل خسارت وارده از سوی مقامات وقت استان ۳۳۳ میلیارد تومان برآورد شد لازم به ذکر است در سال۱۳۸۶ برف شدیدی در رشت شاهد بودیم که کمتر از برف سال ۱۳۸۳ نبود ولی به جهت آمادگی مسولان و مردم به خاطر سابقه برف سه سال قبل میزان خسارات از سال ۱۳۸۳ کمتر بود.در بهمن سال ۱۳۹۲ نیز مردم این شهر شاهد بارش حدود یک و نیم متر برف بودند.
دما
میانگین سالانه دمای هوا در رشت ۱۵٫۹ درجه سانتیگراد است. میانگین حداکثر سالانه دمای هوا ۲۰٫۶ و میانگین حداقل سالانه آن ۱۱٫۳ درجه میباشد. اختلاف حداکثر و حداقل دمای سالانه ۹٫۳ درجهاست. حداقل دمای گزارش شده ۱۹- درجه در ۳۰ دی ۱۳۴۲ و ۱۸- درجه در ۱۴ بهمن ۱۳۵۰ و حداکثر دمای گزارش شده ۴۰ درجه در ۲۳ شهریور ۱۳۷۵ میباشد.
پدیدهها
در تمام طول سال به علت واقع شدن مراکز پرفشار در مناطق سیبری و قطب شمال، جریانات هوا و باد سرد از سمت شمال به استان گیلان میوزد، اما در فصول سرد سال گاهی به علت استقرار مرکز کمفشار در سطح زمین در منطقه دریای سیاه و یا شمال عراق و یا در شرق ترکیه، جهت وزش باد تغییر نموده و به صورت غیر متعارف از جنوب غربی به سوی گیلان جریان مییابد و پدیده فون یا گرم باد گیلان را پدید میآورد. این بادهای گرم و خشک از جنوب و جنوب غربی به منطقه گیلان میوزند و دمای رشت را در کمتر از چند ساعت تا ۲۰ درجه افزایش میدهد. این پدیده معمولاً با بارش باران و گاهی برف خاتمه مییابد. همچنین مرکز پرفشار سیبری که ابتدا بر روی سرزمینهای پوشیده از برف و یخ سیبری شکل میگیرد با ویژگی یک توده هوای سرد و سنگین در فصول سرد سال تا اوایل بهار به عرضهای پائین تر جغرافیایی کشیدهشده و از جنوب روسیه و از نواحی شمال شرقی کشور وارد ایران میشود و بخشهای وسیعی از کشور از جمله منطقه گیلان را تحت تاثیر خود قرار میدهد. در بعضی از سالها این سامانه با هوای پرفشار و سرد اروپایی ادغام شده و ضمن همراهی جریانات ناپایدار تراز میانی جو، در رشت بارشهای سنگین برف را سبب میشوند.