با توجه به فراوانی میزان بارندگی، استان گیلان از نظر تعداد رودها، جویبارها و منابع طبیعی آب، جزو مناطق استثنایی در کشور و حتی در خاورمیانه است. در این استان بیش از 40 رودخانه جریان دارند و بستر رودها عمدتاً در مسیر درههای کوهستانی و کوهپایهای که از جنگلهای سرسبز و انبوه پوشیده شدهاند، قرار گرفته است. حوزههای آبخیز کوچک و بزرگ استان گیلان که از مناطق مرتفع در غرب و جنوب استان سرچشمه میگیرند، به وسیله تالاب انزلی و یا به صورت مستقیم، به دریای خزر میپیوندند.
منابع آب استان گیلان را میتوان به پنج حوزه تقسیم کرد. منابع آب غرب گیلان از آستارا تا چاف رود، منابع آب حوزه فومنات یا تالاب انزلی، منابع آب سفیدرود یا مرکزی، منابع آب شرق گیلان از لنگرود تا صفارود و منابع آبهای ساکن.
مهمترین رودخانههای استان گیلان عبارتند از:
رود آستارا (آستاراچای): رود آستارا رود مرزی کوچکی است که در مرز میان ایران و جمهوری آذربایجان واقع شده است. این رود در بخش ایران شامل سه شاخه فرعی است که دو شاخه آن از ارتفاعات حیران و یک شاخه دیگر آن از ارتفاعات جنگلی بهارستان جریان مییابند. کنارههای این رودخانه از درختان انبوه و بیشهزارها پوشیده شده است و جلوهای زیبا دارد.
رودخانه سفیدرود: سفیدرود مهمترین رودخانه استان گیلان و دومین رود بلند ایران است. این رود از ترکیب دو رود شاهرود و قزل اوزن در شهر منجیل شکل میگیرد و تا ورود به دریای خزر، عرض استان گیلان را میپیماید. این رود از کوههای چهل چشمه در کردستان سرچشمه میگیرد و وارد منطقه گروس میشود و در این محل شعبه دیگری به همین نام که از کوههای پنجه علی در شمال غربی همدان جاری است، ضمیمه آن میشود. در محل پیوستن دو رود قزل اوزن و شاهرود در نزدیکی شهر منجیل، سد سفیدرود یا سد منجیل ساخته شده و برای تنظیم آب این دو رود برای کشاورزی در دشت گیلان و نیز تولید برق بکار میرود. این سد در هنگام ساخت و اوایل دوره بهرهبرداری به سد سفیدرود معروف بود و از سال 1357 تاکنون به سد منجیل معروف است.
این رود در کتب قدیم با نامهای گوناگونی همچون سپیدرود، اسفیدرود، اسبیذروذ و سپیذروذ خوانده شده است و در روزگار هخامنشیان، سلوکیان، اشکانیان و ساسانیان، به نام قوم ایرانی که در کنار این رود میزیستند، «آمارد» خوانده میشده است.
رودخانه پل رود: این رود بزرگترین رود در شرق استان گیلان (بخش کلاچای شهرستان رودسر) است. یکی از شاخههای بزرگ این رود «چاک رود» است که در غرب تا ناحیه کلیشم و موسی کلایه، در مقابل رستمآباد در مسیر سفیدرود ادامه دارد.
رودخانه کرگانرود: این رود دائمی بزرگترین و پرآبترین رودخانه ناحیه غربی استان گیلان در شهرستان تالش است. این رودخانه دارای سه سرشاخه اصلی به نامهای آق اولر، وزنه سر و رزه چای میباشد که شاخههای اصلی و میانی آن از ارتفاع 3000 متری کوههای تالش در امتداد البرز غربی سرچشمه میگیرند و در ارتفاع 350 متری، به شاخه شمالی میپیوندند. طول شاخه اصلی رودخانه 42/5 کیلومتر است و دارای دِبی قابل ملاحظهای میباشد و متوسط آبدهی سالانه آن حدود 8 مترمکعب در ثانیه تعیین گردیده است. این رود در ماههای خرداد تا مهر تا حدودی کمآب میشود. این رود پس از عبور از میان شهر تالش در 6 کیلومتری شرق این شهر و در روستای قروق به دریای خزر میریزد. این رود زیستگاه انواع ماهی از جمله ماهی سفید و ماهی آزاد میباشد.
در زبان تالشی کرگانرود را «کرگری» نیز میگویند. پسوند «گری» یا «کری» در نام برخی آبادیهای تالش مانند دیرهکری، کواکری، خلفهکری، قاسمهکری و نواکری دیده میشود که معادل آباد و آبادی است. برخی نام کرگری را با تفکیک کرگه+ری از یکدیگر، در ارتباط قرار دادهاند. کرگه به معنای مرغ و پرنده است. شاید در قدیم که جلگه اطراف این رود پوشیده از بیشهزار بوده و پرندگان زیادی در آن زندگی میکردند، کرگه ری به معنای مرغزار یا زیستگاه پرندگان به کار رفته باشد که پس از آباد شدن، همین نام را حفظ کرده است.
رودخانه گوهر رود: گوهر رود از رودهای شهر رشت میباشد که از کوههای سراوان در ارتفاع 700 متری سرچشمه میگیرد و پس از پیوستن به رودخانه زرجوب، با عبور از پیر بازار و خمام، به تالاب انزلی میریزد.
رودخانه زرجوب: این رود نیز همچون گوهر رود یکی از منابع اصلی تأمین آب تالاب انزلی است که از کوههای هزارمرز، نیزه سر، جوکلبندان و کچا در فاصله 25 کیلومتری رشت سرچشمه میگیرد. این رود پس از پیوستن به گوهر رود، به تالاب انزلی میریزد.
رودخانههای زرجوب و گوهر رود از موهبتهای خدادادی شهر رشت میباشند که علاوه بر این که سبب پیدایش این شهر شدهاند، زمانی به رشت طراوت و زیبایی و رونق میبخشیدند اما به دلیل نبود احساس مسئولیت و با توجه به این که هیچ سازمان و ارگانی وظیفه حفاظت و حراست از این دو رودخانه را بر عهده ندارد، اکنون شاهد وضعیت اسفبار رودخانههای زرجوب و گوهر رود میباشیم. در حال حاضر این رودخانهها نقشی جز حمل فاضلابهای شهری و منابع آلودگی ندارند و بوی آزاردهندهای در اطراف آنها وجود دارد که سبب آزار رهگذران میشود. از آنجایی که این رودها از محلههای زیادی در سطح شهر رشت عبور میکنند، میتوانند علاوه بر جذب سرمایه، گردشگران، زیباسازی شهر و ...، سهم بسیار زیادی در کاهش ترافیک شهری داشته باشند اما اکنون متأسفانه به حال خود رها شدهاند.
گذشته از موارد فوق، به دلیل این که این دو رودخانه منبع اصلی تأمین آب تالاب انزلی میباشند و در انتهای مسیر خود به تالاب انزلی میریزند، وجود مواد سمّی و زبالههای خطرناک بیمارستانی در این دو رود سبب میشود که حیات تالاب انزلی نیز با خطر مواجه شود.
رودخانه لنگرود رودخان: این رود از ارتفاعات 500 متری جنوب لاهیجان در حوالی منطقه آهندان، سرچشمه میگیرد. این رود با پیمودن یک پیچ بسیار بزرگ به نام زاکی بر رودخان، با پیچ و خمهای دیگری جاده آستانه- لاهیجان را در غرب شهر طی میکند و در امتداد جنوب غربی- شمال شرقی جریان مییابد.
رودخانه شَلمان رود: شلمان یکی از شهرهای بخش مرکزی شهرستان لنگرود میباشد. رودخانه شلمان رود از کوههای ناتشکوه سرچشمه میگیرد. این رود در محور جاده رودسر- لاهیجان نسبتاً پرآب است و دو شاخه مهم به نامهای «تاقور» از طرف غرب و «شلمان رود» از طرف شرق دارد. در حدود 3 کیلومتر پایینتر از شلمان، در یک خم بزرگ به طول 2/5 کیلومتر، رودی به نام «کیارود» به آن میپیوندد و سپس رودخانه با چند پیچ و خم بزرگ و کوچک، به دریای خزر سرازیر میشود.
در گذشته به واسطه رودخانه شلمانرود، صید ماهی یکی از راههای امرار معاش عده زیادی از اهالی منطقه بود اما امروزه با کاهش ماهیان استخوانی و غضروفی، صید تنها برخی از گونه ماهیان و به صورت تفننی صورت میگیرد.
رودخانه حشمت رود: این رودخانه با جهت غربی- شرقی از عناصر طبیعی شهر رودبنه محسوب میشود. این شهر در 3 کیلومتری شمال شهر لاهیجان و 6 کیلومتری شرق آستانه اشرفیه واقع شده است و از جمله آبادیهای صاحب نام و قدیمی شرق استان گیلان میباشد.
بنا به اظهارات شهردار رودبنه، اجرای طرح گردشگری حاشیه رودخانه حشمت رود از سال 1389 آغاز شده است. اجرای این طرح گردشگری در زمینی به مساحت یک هکتار انجام میگیرد و شامل ایجاد فضاهای سبز، خانههای سنتی، اماکن اقامتی، تفریحی و خدماتی میباشد.
رودخانه پلنگ ور: این رودخانه از رشته کوههای تالش در ضلع جنوبی دهستان آلیان سرچشمه میگیرد و پس از مشروب نمودن مزارع کشاورزی روستای سه سار، از ضلع شمالی روستا خارج میشود. روستای سه سار در شهر فومن در فاصله 20 کیلومتری جنوب شرقی شهرستان صومعه سرا واقع شده است.
رودخانه شفارود: این رود دومین رودخانه پرآب منطقه تالش است و در مسیر آن رودهای متعدد و کوچک به آن میپیوندند و با شیب تندی در ناحیه پونل از توابع شهرستان رضوانشهر، وارد جلگه میشود.
رودخانه ماسوله رودخان: این رود از ارتفاعات ماسوله سرچشمه میگیرد و در منطقه سرایان به «زیگل» و «لیکوند» تغییر نام میدهد. این رود در «چومثقال» وارد تالاب انزلی میشود.
رودخانه شاخزر: این رود که با نام جمعه بازار نیز خوانده میشود، از ارتفاع 3000 متری مته خانی سرچشمه میگیرد. این رود پیش از رسیدن به مرداب انزلی شاخه بهمیر را دربر میگیرد و در محل ورود به مرداب انزلی با نام «سیادرویشیان» نامیده میشود.
رودخانههای له له رود، ذیلکی و سیاه رود نیز از دیگر رودخانههای استان گیلان میباشند.